Wyróżniamy dwa rodzaje smogu – smog typu Los Angeles i smog londyński. Oba są bardzo niebezpieczne dla zdrowia ze względu na stężenie zanieczyszczeń znajdujących się w powietrzu. Coraz częściej zdarza się, że smog londyński występuje zimą, a typu Los Angeles – latem, przez co mieszkańcy miast przez cały rok oddychają niskiej jakości powietrzem.
W okresie zimowym mamy zazwyczaj do czynienia ze smogiem londyńskim, który związany jest z niską emisją. W przestarzałych kotłach spalane są śmieci oraz niskojakościowy węgiel, co przyczynia się do zwiększenia stężenia niebezpiecznych substancji w powietrzu, w tym pyłów. Za powstawanie smogu londyńskiego odpowiedzialna jest inwersja temperatur, czyli wzrost temperatury powietrza wraz z wysokością. W skład tego rodzaju smogu, oprócz pyłów, wchodzą również tlenki siarki, tlenki węgla, tlenki azotu i sadza.
Smog typu Los Angeles, nazywany również smogiem fotochemicznym, pojawia się przede wszystkim w okresie letnim w strefach subtropikalnych. Najintensywniej występuje w metropoliach takich jak Los Angeles czy Meksyk. Coraz częściej jest obserwowany również w Krakowie, Warszawie, czy innych polskich miastach, w których ma miejsce wzmożony ruch samochodowy. Ten rodzaj smogu to przede wszystkim gazy, takie jak tlenki azotu i węglowodory czy tlenki węgla.
Na odczuwanie skutków obu rodzajów smogu najbardziej narażone są dzieci, kobiety w ciąży i osoby starsze, a także osoby cierpiące na dolegliwości ze strony układu oddechowego.
Tajemnica smogu londyńskiego
Wielki smog londyński zaskoczył mieszkańców 5 grudnia 1952 roku. Utrzymywał się on przez cztery dni, przyczyniając się do wystąpienia trudności z oddychaniem, znacznego ograniczenia widoczności, a nawet śmierci mieszkańców.
Zdecydowana większość osób zmarła wówczas na skutek niewydolności płuc i hipoksji. Wysokie stężenie dwutlenku siarki przyczyniło się do wystąpienia trwałego uszkodzenia oskrzeli oraz silnych uszkodzeń układu oddechowego. Między 5 a 9 grudnia zmarło około 4 tysięcy osób. W ciągu kolejnych kilku tygodni liczba ofiar wielkiego smogu wzrosła do około 12 tysięcy.
Niska temperatura na zewnątrz, połączona ze wzmożonym spalaniem węgla w celu ogrzania mieszkań, przyczyniły się do powstania smogu. Doszło również do inwersji temperatur. W tym czasie do atmosfery przedostała się ogromna ilość niebezpiecznych dla zdrowia i życia substancji.
Wystąpienie wielkiego smogu londyńskiego przyczyniło się do uchwalenia ustawy o czystym powietrzu w 1956 roku. Od tego czasu w Wielkiej Brytanii jakość powietrza uległa znacznej poprawie. Jednak oczyszczanie powietrza i zmniejszenie emisji szkodliwych substancji trwało wiele lat. Na skutek zanieczyszczeń 10 lat później, również w grudniu, zmarło kolejne 750 osób.
Smog londyński powstaje przez mocne zanieczyszczenie powietrza, w którym znajdują się, przede wszystkim, wysokie stężenia tlenku węgla oraz dwutlenku siarki. Oprócz nich mamy do czynienia z sadzą, tlenkami azotu oraz trudno opadającymi pyłami.
Ten rodzaj smogu odnotowywany jest zazwyczaj w okresie jesienno-zimowym, od października do lutego (niekiedy od września do nawet kwietnia), przy czym jego największe stężenie występuje najczęściej od listopada do stycznia.
Smog londyński występuje również pod nazwą smogu kwaśnego, ponieważ zanieczyszczenia powietrza, występujące zimą, mają tendencję do łączenia się z mgłą, co z kolei doprowadza do zawieszania się kropel kwasu siarkowego w powietrzu.
Najważniejsze informacje o smogu typu Los Angeles
Smog typu Los Angeles, nazywany również smogiem fotochemicznym, związany jest ze zwiększonym ruchem samochodowym. Najczęściej powstaje w okresie letnim. Na skutek promieniowania słonecznego, substancje zawarte w spalinach, wytwarzają niebezpieczną mieszankę aerozoli i gazów – ozonu, aldehydów czy azotanu nadtlenku acetylu.
O ile smog londyński może zostać powiązany z zacofaniem cywilizacyjnym, nieświadomością społeczeństwa czy ubóstwem, zmuszającym ludzi do spalania w piecach śmieci i niskiej jakości węgiel, a także uniemożliwiającym wymianę kotła na ekologiczny odpowiednik, tak smog fotochemiczny jest znakiem naszych czasów. Wiąże się on ze zwiększonym ruchem samochodowym – im więcej aut tym więcej spalin, co z kolei podnosi ryzyko wystąpienia chmury zanieczyszczeń, która negatywnie wpływa na zdrowie ludzi, przyczyniając się do powstawania:
- podrażnienia oczu,
- zwiększonej zachorowalności na choroby ze strony układu oddechowego,
- bóle głowy,
- podrażnienia układu oddechowego,
- reakcje skórne.
Smog fotochemiczny ma negatywny wpływ również na zdrowie zwierząt, a także przyczynia się do obumierania roślin.
Rodzaje smogu a zanieczyszczenia powietrza
Najbardziej niebezpiecznymi dla naszego zdrowia zanieczyszczeniami powietrza są pyły zawieszone. Są one niewielkie i lekkie, przez co dostają się do płuc, krwiobiegu, a nawet mózgu. Na pyły zawieszone składają się również inne substancje chemiczne, zagrażającego naszemu zdrowiu, takie jak:
- arsen,
- nikiel,
- rtęć,
- kadm.
W 2013 roku Światowa Organizacja Zdrowia zaliczyła pył zawieszony do grona czynników kancerogennych, czyli przyczyniających się do powstawania nowotworów.
Pył PM10
Na pył PM10 składają się niewielkie ziarenka o średnicy nie większej niż 10 mikrometrów. Ich niewielkie wymiary sprawiają, że z łatwością przedostają się do płuc. Powstają najczęściej na skutek niskiej emisji i spalania w przestarzałych kotłach niskiej jakości węgla, śmieci i drewna. Mogą pojawiać się również przez używanie pojazdów z silnikami wysokoprężnymi, które nie zostały zaopatrzone w filtry.
Pył PM2,5
Pył zawieszony PM2,5 jest szczególnie niebezpieczny ze względu na swoje niewielkie wymiary – jego średnica nie przekracza 2,5 mikrometra, przez co z łatwością przedostaje się nie tylko do płuc, ale także do krwiobiegu, skąd może zostać przetransportowany do niemal każdego organu.
Długotrwałe narażenie na działanie zanieczyszczeń powietrza, w których została przekroczona dopuszczalna wartość pyłu zawieszonego PM2,5, może prowadzić do rozwoju miażdżycy, chorób układu oddechowego, a także poronień.
Naukowcy udowodnili również związek pyłu zawieszonego z występowaniem cukrzycy, zgonami związanymi z chorobami krążenia i układu oddechowego, a także z chorobami układu nerwowego i upośledzeniem funkcji poznawczej.
Głównym źródłem powstawania pyłu zawieszone PM2,5 jest spalanie w domowych kotłowniach niskiej jakości węgla i śmieci w przestarzałych kotłach.
Pozostałe zanieczyszczenia powietrza
Tlenek węgla
Tlenek węgla powstaje na skutek spalania paliw kopalnianych i biopaliw. Obecnie emisja tego gazu spowodowana przez ruch samochodowy znacząco spadła, dzięki wprowadzeniu katalizatorów.
Narażenie na kontakt z powietrzem, w którym znajduje się duża ilość tlenku węgla, zmniejsza ilość tlenu, który może zostać przetransportowany przez krew. Duża koncentracja pojawia się przede wszystkim w zamkniętych pomieszczeniach, mogąc doprowadzić do zawrotów głowy, utraty świadomości, a nawet śmierci. Gaz ten jest bezbarwny i bezwonny, przez co staje się jeszcze bardziej niebezpieczny.
W przypadku wystąpienia zbyt dużego stężenia tlenku węgla na zewnątrz, osoby cierpiące na choroby serca, a także z problemami z oddychaniem, mogą odczuwać bóle w klatce piersiowej, które są powodowane przez mniejszą ilość tlenu, docierającą do serca.
Tlenki siarki
Już krótki kontakt z dwutlenkiem siaki może spowodować trudności w oddychaniu, szczególnie u dzieci, osób starszych i astmatyków.
Tlenki azotu
Tlenki azotu powstają przez spalanie paliw procesach przemysłowych i energetycznych, a także w transporcie. Dwutlenek azotu w połączeniu z innymi tlenkami azotu reaguje z innymi związkami, przyczyniając się do powstania pyłu PM i ozonu.
Dwutlenek azotu działa drażniąco na drogi oddechowe. Krótkotrwała ekspozycja na tego typu zanieczyszczenia przyczynia się do zaostrzenia objawów astmy oraz zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia konieczności hospitalizacji. Natomiast długotrwała ekspozycja zwiększa ryzyko wystąpienia astmy i rozwoju infekcji.
Tlenki azotu mają wpływ na tlen, wodę i inne związki w atmosferze, wywołując kwaśne deszcze, które mają negatywny wpływ na cały ekosystem.
Ozon
Naturalnie ozon występuje w górnych warstwach atmosfery i nie jest w żaden sposób szkodliwy. Stanowi ochronną warstwę, która hamuje dostęp promieni ultrafioletowych do ziemi. Ozon staje się niebezpieczny, gdy występuje w warstwie przyziemnej. Do jego powstawania konieczna jest reakcja chemiczna, zachodząca pod wpływem promieni słonecznych. Nie jest emitowany bezpośrednio do atmosfery. Ozon przyczynia się do powstawania smogu fotochemicznego, który z łatwością przenosi się na duże odległości, dlatego też zagrożone są również małe miasteczka i tereny wiejskie. Ozon szkodzi nie tylko ludziom, ale także roślinom, przyczyniając się do spowolnienia ich wzrostu, upośledzenia procesu fotosyntezy, zwiększa podatność na choroby i infekcje.
Ozon może przyczyniać się do występowania:
- płytkiego oddechu,
- stanów zapalnych i uszkodzeń dróg oddechowych,
- zaostrzenia objawów astmy,
- przewlekłej obturacyjnej choroby płuc,
- trudności z oddychaniem,
- kaszlu,
- chronicznego zapalenia oskrzeli,
- większej podatności na infekcję płuc,
- bólu podczas głębokiego oddechu,
- podrażnienia gardła,
- rozedmy płuc.
Benzo(a)piren
Powstaje na skutek niekompletnego spalania różnych paliw, szczególnie paliw kopalnianych. Najczęściej pojawia się w towarzystwie smogu spowodowanego niską emisją.
Bezno(a)piren występuje w dymie papierosowym. Wykazuje działanie kancerogenne. Jest substancją mocno toksyczną.
Smog w Polsce
Jakość powietrza w naszym kraju pozostawia wiele do życzenia. Według danych zgromadzonych przez WHO aż 36 miast z 50 najbardziej zanieczyszczonych w całej Unii Europejskiej, znajduje się w Polsce. Smog związany jest przede wszystkim z niską emisją, dlatego też występuje głównie w sezonie grzewczym.
Przyczyną powstawania smogu w Polsce jest spalanie w przestarzałych kotłach niskiej jakości węgla oraz śmieci. Emitowane zanieczyszczenia znajdują się na wysokości do 40 m.
Działanie zanieczyszczeń ma negatywny wpływ na zdrowie mieszkańców. Sytuację pogarsza fakt, że ten rodzaj zanieczyszczeń jest bardzo mobilny przez co w krótkim czasie może skazić ogromny obszar.
W Krakowie od 1 września br. obowiązuje całkowity zakaz palenia węglem i drewnem, co ma wpłynąć na poprawę jakości powietrza. Według specjalistów, realnie będzie to odczuwalne dopiero za około 10 lat.
Wielu ludzi w okresie jesienno-zimowym używa masek antysmogowych na zewnątrz, ale zdejmuje je po wejściu do budynku. Zanieczyszczenia powietrza nie występują jedynie na zewnątrz, przedostają się również do domów. Dlatego też na popularności zyskują oczyszczacze powietrza. Trzeba jednak pamiętać, że nie jest to idealne rozwiązanie, ponieważ urządzenie jest stosunkowo drogie w zakupie, a nie jest zazwyczaj w stanie oczyścić powietrza w całym domu. W związku z tym, coraz większa ilość świadomych inwestorów decyduje się na montaż rekuperacji – wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła.
Rekuperacja dostarcza do wnętrza budynku świeże, przefiltrowane i wstępnie ogrzane powietrze, jednocześnie usuwając powietrze zużyte. Gwarantuje nie tylko skuteczną wentylację, ale także oczyszczanie przy pomocy filtrów i ogrzewanie strumienia nawiewanego przy pomocy powietrza wywiewanego.
Rekuperacja działa w całym budynku, a nie tylko w poszczególnych pomieszczeniach, co znacznie podnosi komfort wentylacyjny, ale też prowadzi do oszczędności na ogrzewaniu, ponieważ w przypadku wentylacji mechanicznej nie dochodzi do strat ciepła. Mieszkańcy mogą cieszyć się świeżym, przefiltrowanym i ciepłym powietrzem.
Podsumowanie
W Polsce występują dwa rodzaje smogu i każdy z nich działa niekorzystnie na nasze zdrowie. Zwiększone stężenie niebezpiecznych substancji może przyczynić się do rozwoju chorób ze strony układu oddechowego, krwionośnego i nerwowego.
